वाक्प्रचारांचा अर्थ व वाक्यांत उपयोग
उदाहरणार्थ, (२) नाक मुरडणे : म्हणून, ‘कान धरणे’ व ‘नाक मुरडणे’ हे वाक्प्रचार आहेत. |
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ व वाक्यांत उपयोग अभ्यासा :
✒ अढी नसणे मनात : किल्मिष न ठेवणे, मनात डंख न ठेवणे..
वाक्य : स्पष्ट बोलणे झाल्यामुळे रघुरावांच्या मनात मनोहरबद्दल कोणतीही अढी नव्हती.
✒ अवहेलना करणे : अनादर करणे, अपमान करणे.
वाक्य : गुणवान माणसाची अवहेलना करू नये.
✒ अशुभाची सावली पडणे : विपरीत घडणे, अमंगल घडणे.
वाक्य : लग्नानंतर दोन महिन्यांत विधवा झालेल्या सुमनवर जणू अशुभाची सावली पडली.
✒ अंग चोरून घेणे : अंग (भीतीने) आक्सून घेणे.
वाक्य : गर्दीत घुसलेल्या प्रेक्षकांनी अंग चोरून घेतले.
✒ आटोक्यात नसणे – आवाक्याबाहेरचे काम असणे.
वाक्य : आटोक्यात नसलेले काम समीरने अतिशय कष्टाने पूर्ण केले.
✒ आण घेणे – शपथ घेणे.
वाक्य : कधीही दुष्कृत्य करणार नाही, अशी शिवरामने आण घेतली.
✒ आयुष्य गमावणे : जीवन संपवणे.
वाक्य : काही माणसे वाईट व्यसनांनी आपले आयुष्य गमावतात.
✒ आरती ओवाळणे – खूप कौतुक करणे.
वाक्य : परीक्षेत जिल्ह्यात प्रथम आलेल्या शालिनीच्या यशाची सर्व गाव आरती ओवाळत होता.
✒ आवाहन करणे : चांगले काम करण्यासाठी बोलावणे.
वाक्य : प्रधानमंत्र्यांनी जनतेला स्वच्छता अभियानासाठी आवाहन केले.
✒ आव्हान देणे : प्रतिस्पर्ध्याला ललकारणे.
वाक्य : भैरू पहिलवानाने केरूला कुस्तीसाठी आव्हान दिले.
✒ उघड्यावर टाकणे : जबाबदारी झटकणे, निराधार करणे.
वाक्य : कर्मचाऱ्यांनी संप करून रस्ता दुरुस्तीचे काम उघड्यावर टाकले.
✒ उपकार फेडणे : कृतज्ञता दाखवणे, उतराई होणे.
वाक्य : ज्यांनी ज्यांनी आपणांस मदत केली, त्यांचे उपकार आपण फेडावेत.
✒ उंबरठा ओलांडणे – मर्यादा सोडणे.
वाक्य : आईला वाटेल तसे बोलून कार्तिकने उंबरठा ओलांडला.
✒ कटाक्ष असणे – खास लक्ष असणे, आग्रह असणे.
वाक्य : परीक्षेच्या कालावधीत मोहनचे आरोग्य नीट राहील यावर आईचा कटाक्ष असतो.
✒ कडी करणे – वरचढ ठरणे.
वाक्य : जुना रेकॉर्ड मोडून सरलाने धावण्याच्या शर्यतीत कडी केली.
✒ कपाळावरील कुंकू पुसले जाणे : पतीला मृत्यू येणे, विधवा होणे.
वाक्य : ऐन तारुण्यात मालतीच्या कपाळावरील कुंकू पुसले गेले.
✒ करी कंकण बांधणे : प्रतिज्ञा करणे, शपथ घेणे.
वाक्य : स्वराज्य स्थापन करण्याचे मावळ्यांनी करी कंकण बांधले.
✒ कस लागणे – गुणवत्ता सिद्ध होणे.
वाक्य : परीक्षेतच विद्यार्थ्यांच्या बुद्धीचा कस लागतो.
✒ कंबर बांधणे (कसणे) – दृढ निश्चय करणे.
वाक्य : नैसर्गिक संकटांना तोंड देण्यासाठी गावकऱ्यांनी कंबर कसली.
✒ कात टाकणे : जुन्या गोष्टींचा त्याग करून नवीन स्वरूप धारण करणे.
वाक्य : अंगी असलेल्या खोडकरपणाची कात टाकून अरुणने शिस्तीने वागण्याचे ठरवले.
✒ कानमंत्र देणे- गुप्त सल्ला देणे.
वाक्य : परीक्षेची तयार कशी करावी याचा काकांनी राजेशला कानमंत्र दिला.
✒ काया ओवाळून टाकणे : जीव कुर्बान करणे.
वाक्य : मावळ्यांनी शिवाजी महाराजांवर काया ओवाळून टाकली होती.
✒ कूस धन्य करणे : जन्म सार्थकी लागणे.
वाक्य : उज्ज्वल यश मिळवून अमरने आईची कूस धन्य केली.
✒ कृतकृत्य होणे – धन्य धन्य होणे.
वाक्य : मुलाला नोकरी लागलेली पाहून रमाबाई कृतकृत्य झाल्या.
✒ कृतघ्न होणे – उपकार विसरणे.
वाक्य : सुरेशला मदत करणाऱ्यांशीच तो कृतघ्न झाला.
✒ कृतज्ञ असणे – उपकाराची जाणीव असणे.
वाक्य : सीमेचे रक्षण करणाऱ्या भारतीय जवानांबद्दल जनतेने कृतज्ञ असले पाहिजे.
✒ कोलमडून पडणे – मनाने ढासळणे.
वाक्य : अवेळी आलेल्या पावसाने पिकांची नासाडी झालेली पाहून शेतकरी कोलमडून गेले.
✒ खांदे पाडणे – निराश होणे, दीनवाणे होणे.
वाक्य : विचारलेल्या प्रश्नाचे उत्तर येत नसल्यामुळे मधूने खांदे पाडले.
✒ खोडा घालणे – संकटे निर्माण करणे, विघ्न आणणे.
वाक्य : गावात येणाऱ्या चांगल्या प्रकल्पाला काही माणसांनी खोडा घातला.
✒ ख्याती मिळवणे : नाव कमावणे, प्रसिद्ध होणे.
वाक्य : सतत पाच वर्षे शंभर टक्के निकाल लावून आदर्श विदयालयाने ख्याती मिळवली.
✒ गाजावाजा होणे : प्रसिद्धी होणे.
वाक्य : महाराष्ट्र केसरी किताब मिळवल्यामुळे सुधीरचा जिल्ह्यात गाजावाजा झाला.
✒ गुण गाणे : स्तुती करणे,
वाक्य : आई आपल्या लहानग्या सरिताचे नेहमी गुण गाते.
✒ धाम गाळणे : खूप कष्ट करणे,
वाक्य : शेतकरी आपल्या शेतामध्ये दिवस-रात्र घाम गाळतात.
✒ चार पैसे गाठीला बांधणे : पैशांची बचत करणे.
वाक्य : शहरात राब राब राबून रामभाऊंनी गावी असलेल्या कुटुंबासाठी चार पैसे गाठीला बांधले.
✒ चारी मुंड्या चीत करणे : पूर्ण पराभव करणे.
वाक्य : भैरू पहिलवानाने कुस्तीत प्रतिस्पर्ध्याला चारी मुंड्या चीत केले.
✒ चूर होणे : मग्न होणे, गुंगणे,
वाक्य : समोरचे अप्रतिम निसर्गदृश्य बघण्यात मुले चूर झाली.
✒ चेहरा पांढरा फटफटीत पडणे : चेहऱ्यावर भीती पसरणे.
वाक्य : पोलिसांना समोर पाहताच चोराचा चेहरा पांढरा फटफटीत पडला.
✒ चोख असणे : व्यवस्थित असणे.
वाक्य : व्यावसायिकाने आपल्या व्यवसायात अत्यंत चोख असायला हवे.
✒ जप करणे : एकच बाब पुन्हा पुन्हा बोलणे.
वाक्य : आपले जीवन सुधारणाऱ्या गुरूंचा महेश सतत जप करीत असतो
✒ जवळीक साधणे : सलगी निर्माण करणे.
वाक्य : सुरेशची हुशारी पाहून रमेशने त्याच्याशी सलगी साधली.
✒ जिवाचा कान करणे : मन लावून ऐकणे.
वाक्य : पाहुण्यांचे भाषण विद्यार्थी जिवाचा कान करून ऐकत होते.
✒ जिवाची उलघाल होणे : मनाची तगमग होणे.
वाक्य : सहलीला जायला न मिळाल्यामुळे रमाच्या जिवाची उलघाल होत होती.
✒ जीव तोडून काम करणे : पराकोटीचे कष्ट करणे.
वाक्य : शेतकरी शेतात चांगले पीक येण्यासाठी दिवसरात्र जीव तोडून काम करतो.
✒ ज्योत तेवत ठेवणे : चांगले प्रयत्न सतत सुरू ठेवणे.
वाक्य : प्रत्येकाने पराकोटीच्या प्रयत्नांची ज्योत तेवत ठेवली पाहिजे.
✒ टकळी चालणे : एकसारखी बडबड करणे.
वाक्य : गावावरून आल्यापासून आजीची सारखी टकळी चालली होती.
✒ टाकून बोलणे : आडवे-तिडवे बोलणे, अपमानित करणारे शब्द बोलणे.
वाक्य : नम्रता येता-जाता सुशीलाला टाकून बोलते.
✒ डोळ्यातले अश्रू पुसणे : दुःख दूर करणे.
वाक्य : मदर तेरेसा यांनी गरिबांच्या डोळ्यांतले अभू पुसले,
✒ डोळे पाणावणे : रडू येणे.
वाक्य : राधा सासरी निघाल्यामुळे आईचे डोळे पाणावले.
✒ डोळे भरून येणे : डोळ्यात अश्रू दाटणे
वाक्य : मुलाचे यश पाहून आनंदाने यशोदाबाईचे डोळे भरून आले.
✒ तकार करणे – गाऱ्हाणे मांडणे,
वाक्य : सदाशिवरावांनी परिसरातील अस्वच्छतेविषयी आरोग्य खात्याकडे तक्रार केली.
✒ तडजोड करणे – समझोता करणे.
वाक्य : माधवने नाइलाजाने स्वत: च्या तत्त्वाशी तडजोड केली.
✒ तंद्री लागणे : गुंग होणे.
वाक्य: गाणे म्हणताना राधाची तंद्री लागते.
✒ तारेवरची कसरत करणे : एकाच वेळी अनेक कामे सांभाळणे.
वाक्य : मोलकरीण रजेवर असल्यामुळे राधिकाला तारेवरची कसरत करावी लागत होती.
✒ ताव मारणे : पोटभर खाणे.
वाक्य : स्वातीच्या लग्नात सुधाकरने जिलेबीवर यथेच्छ ताव मारला.
✒ तोंड उघडणे : थोडेसे बोलणे.
वाक्य : खोदून खोदून विचारल्यावर अखेर आपल्यावर झालेल्या अन्यायाविरुद्ध सदाशिवने तोंड उघडले.
✒ दम धरणे – धीर धरणे.
वाक्य : उत्तुंग यशासाठी माणसाने दम धरला पाहिजे.
✒ दम निघून जाणे : धीर सुटणे, हतबल होणे.
वाक्य : नदीला आलेल्या पुराचा सामना करता करता गावकऱ्यांचा दम निघून गेला.
✒ दुःखाची किंकाळी फोडणे : खूप दुःख व्यक्त करणे, दुःख अनावर होणे.
वाक्य : तरुण मुलगा निवर्तल्याची वार्ता ऐकून आईने दुःखाची किंकाळी फोडली.
✒ दुरावत जाणे : लांब जाणे.
वाक्य : आजची पिढी भावनिक गोष्टींपासून दुरावत चालली आहे.
✒ धूम ठोकणे : जोरात पळून जाणे.
वाक्य : पोलिसांची चाहूल लागताच चोरांनी धूम ठोकली.
✒ नजर खिळून राहणे : एकाग्रतेने पाहत राहणे.
वाक्य : प्रदर्शनातील सुंदर चित्रांवर प्रेक्षकांची नजर खिळून राहिली.
✒ नजर लागणे : काहीतरी वाईट घडने, विघ्न येणे.
वाक्य : नवीन इमारत कोसळली, तेव्हा राधाबाईंना वाटले, कुणाची तरी नजर लागली.
✒ नवी पालवी फुटणे : नवे स्वरूप मिळणे
वाक्य : या कंपनीत आपल्याला जरूर नोकरी मिळेल. या आशेने चंद्रकांतच्या मनात नवी पालवी फुटली.
✒ नाचक्की होणे : अबू जाणे, बदनामी होने.
वाक्य : परीक्षेत नापास होऊन मनूने स्वतःची नाचक्की करून घेतली.
✒ नाळ तुटणे : संबंध दुरावणे.
वाक्य : ज्या माणसांनी आपल्या सहकार्य केलेले असते, त्यांच्याशी कधी तोडू नये
✒ निरोप देणे – जाण्यासाठी परवानगी देणे.
वाक्य : गावाला जायला निघालेल्या आजीला बाबांनी आनंदाने निरोप दिला.
✒ निंदा करणे : एखाद्याच्या पश्चात वाईट बोलणे.
वाक्य : कुणाचीही निंदा करणे हे गैर कृत्य आहे.
✒ पदार्पण करणे : (कोणत्याही क्षेत्रात / कोणत्याही बाबतीत) पहिले पाऊल टाकणे.
वाक्य : शालेय स्नेहसंमेलनात प्राचीने रंगमंचावर पदार्पण केले.
✒ पर्वणी असणे : आनंददायी गोष्ट असणे.
वाक्य : गावची जत्रा म्हणजे गावकऱ्यांना आनंदाची पर्वणी असते.
✒ पळता भुई थोडी होणे – फजिती होणे..
वाक्य : महाराजांनी हल्ला करताच मोगल सैन्याची पळता भुई थोडी झाली,
✒ पाठ थोपटणे- शाबासकी देणे.
वाक्य : वर्गात पहिल्या नंबरने पास झालेल्या प्रभाकरची सरांनी पाठ थोपटली.
✒ पाठीशी उभे राहणे : आधार होणे, धीर देणे,
वाक्य : भर संकटात बापू हा रामूच्या पाठीशी उभा राहिला.
✒ पापांचा घडा भरणे : सर्वनाशाचा क्षण जवळ येणे.
वाक्य : भुरट्या चोऱ्या करणाऱ्या रामूने आपल्या मालकाच्या घरची तिजोरी फोडली, तेव्हा त्याच्या पापांचा घडा भरला.
✒ पिकले पान गळणे – मृत्यू पावणे.
वाक्य : वयाच्या नव्वदाव्या वर्षी अखेर रामभाऊंचे पिकले पान गळले.
✒ पुनर्जीवित करणे : बंद पडलेले कार्य पुन्हा सुरू करणे,
वाक्य : गाडगेबाबा ग्राम स्वच्छता अभियान सरकारने पुनर्जीवित केले.
✒ प्रशंसा करणे : स्तुती करणे.
वाक्य : चित्रकलेत प्रथम आलेल्या शीतलची मुख्याध्यापकांनी भरपूर प्रशंसा केली.
✒ प्रेरणा देणे- स्फूर्ती देणे.
वाक्य : सचिन तेंडुलकरने विराट कोहलीला क्रिकेटची प्रेरणा दिली.
✒ बचत करणे – काटकसर करणे.
वाक्य : मासिक पगारातून उदयने नेहमी थोड्या पैशांची बचत केली होती.
✒ बेगमी करणे – भविष्यासाठी संग्रह करणे.
वाक्य : उद्योगी मुंग्या कण कण गोळा करून पावसाळ्यासाठी बेगमी करतात.
✒ भडाभडा बोलणे – मनात साचलेले एकदम बोलणे.
वाक्य : आपले दुःख रमाबाई भडाभडा बोलून टाकतात.
✒ भविष्याचा वेध घेणे – पुढच्या काळाचा अंदाज बांधणे.
वाक्य : तंत्रज्ञानात प्रगती करून शास्त्रज्ञांनी भविष्याचा वेध घेतला.
✒ भान हरपणे – मग्न होणे.
वाक्य : सनसेट पॉइंटवर मुले भान हरपून सूर्यास्त पाहत होती.
✒ भेदरून जाणे – घाबरणे.
वाक्य अचानक संकट कोसळल्यामुळे महादू अगदी भेदरून गेला…
✒ भ्रांत असणे – विवेचना (काळजी असणे.
वाक्य : हातावर पोट असणाऱ्या मजुरांना उदद्याची प्रांत असते.
✒ मात करणे – विजयी होणे.
वाक्य – टी-२० च्या फायनलमध्ये भारतीय क्रिकेट संघाने ऑस्ट्रेलियावर मात केली,
✒ मातीचे देणे फेडणे – मातृभूमीचे उपकार फेडणे.
वाक्य : आपण ज्या भूमीत जन्म घेतला त्या मातीचे देणे फेडायला हवे.
✒ मातीला मिळणे – नाश होणे, विध्वंस होणे.
वाक्य : माणसाचा देह नश्वर आहे. शेवटी तो मातीला मिळतो.
✒ मानवंदना देणे – आदरपूर्वक सन्मान करणे,
वाक्य : स्वातंत्र्यदिनी विदद्यालयातील सर्व विदयार्थ्यांनी राष्ट्रध्वजाला मानवंदना दिली.
✒ मुखर करणे – भावना शब्दांत व्यक्त करणे.
वाक्य : आपल्या मनात उमटलेल्या भावना नेहमी कागदावर मुखर कराव्यात.
✒ मुद्रा उमटणे : ठसा उमटणे.
वाक्य : मितालीने पोहण्याच्या स्पर्धेत पहिला क्रमांक पटकवून स्पर्धेमध्ये स्वतःची मुद्रा उमटवली.
✒ रया जाणे – मूळ रुबाब निघून जाणे.
वाक्य : शंभर वर्षांनंतर इनामदारांच्या वाड्याची रया गेली.
✒ रंगात येणे – तल्लीन होणे, आनंदाने गुंग होणे.
वाक्य : नाटकातील भूमिका करताना नीलेश अगदी रंगात आला.
✒ ऱ्हास होणे – नाश होणे.
वाक्य : जुन्या बुरसटलेल्या रुढींचा -हास होणे आवश्यक आहे.
✒ लुप्त होणे – नाहीसे होणे.
वाक्य : सूर्यप्रकाश पसरताच नदीवर पडलेले धुके लुप्त झाले.
✒ वठणीवर आणणे – योग्य मार्ग दाखवणे.
वाक्य : कानउघडणी करून रामरावांनी महादूला वठणीवर आणले,
✒ वाखाणणी करणे – प्रशंसा करणे.
वाक्य : वक्तृत्व स्पर्धेत पहिल्या आलेल्या गणेशची मॅडमनी वर्गात वाखाणणी केली.
✒ शिंग फुंकणे – लढा देण्यास सुरुवात करणे.
वाक्य : पारतंत्र्याविरुद्ध उठाव करण्यासाठी क्रांतिवीरांनी शिंग फुंकले.
✒ संजीवनी मिळणे – जीवदान देणे.
वाक्य : सरकारच्या निर्णयामुळे जुन्या सामाजिक हिताच्या योजनांना संजीवनी मिळाली.
✒ संसार फुलणे- संसारात सुखसमृद्धी येणे.
वाक्य : मुले नोकरीला लागल्यावर सीताबाईंचा संसार फुलला.
✒ स्वप्न साकार करणे – स्वप्न प्रत्यक्षात येणे,
वाक्य : भारतीय क्रिकेट संघाने वन-डेमध्ये विश्वविजेते होण्याचे स्वप्न साकार केले.
✒ स्तिमित होणे – थक्क होणे, आश्चर्यचकित होणे,
वाक्य : दिव्यांग मुलांची प्रदर्शनातील चित्रे पाहून प्रमुख पाहुणे स्तिमित झाले.
✒ हद्दपार होणे – सीमेबाहेर जाणे (जीवनातून निघून जाणे).
वाक्य : मालकाशी बेइमानी केल्यामुळे लज्जित होऊन पिकू गावातून हद्दपार झाला.
vakprachar arth vakyat upyog Marathi
